حمايت اجتماعی و برنامه ششم توسعه كشور - بخش پایانی

در بخش نخست میزگرد «عدالت اجتماعی و برنامه ششم كشور »  كارشناسان درخصوص مفاهیم اصلی مربوط به اجتماعی كردن مبارزه با موادمخدر و روش های تعمیق این مفاهیم مباحثی را مطرح كردند. در مباحث بخش نخست میزگرد، اهمیت اجتماعی شدن مبارزه با موادمخدر و گنجانده شدن راه كارهای اجرایی آن در برنامه ششم توسعه كشور مطرح شد و صاحب نظران به تفاوت دیدگاه ها در این زمینه نیز اشاره كردند. همچنین، مطالبی درخصوص بیمه های اجتماعی در این زمینه مطرح شد.

به گزارش خبرنگار پرتال تخصصی مددکاری اجتماعی ایران  و به نقل از مجله ایران پاک : در بخش پایانی میزگرد، نظر كارشناسان درخصوص چگونگی اجرای راهبرد اجتماعی كردن مبارزه با موادمخدر در برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی كشور با در نظر گرفتن موضوع عدالت اجتماعی و سایر مطالب در این زمینه مطرح شده است.

آقایان، حسن موسوی چلك، مدیركل دفتر توسعه مشاركت های مردمی و سازمان های مردم نهاد ستاد مبارزه با موادمخدر، دكتر مظفر كریمی، مشاور سازمان تأمین اجتماعی و دكتر سیدمحمدحسین جوادی، عضو هیئت مدیره انجمن مددكاران ایران در این میزگرد حضور دارند.

 ایران پاك: آقای موسو یچلك، وضعیت كنونی كشور در زمینه حمایت اجتماعی از آسیب دیدگاه اجتماعی چگونه است؟

موسو یچلك: در حوزه حمایت اجتماعی تاكنون اقدام فراگیر و مناسبی صورت نگرفته است. در قانون تصریح شده است كه وزارت كار باید حمایت اجتماعی لازم از آسیب دیدگان اجتماعی را انجام بدهد، ولی حمایت هایی كه تاكنون انجام گرفته كافی نبوده است. البته نمیخواهیم تقصیر را به گردن یك وزارتخانه یا نهاد بیندازیم. در واقع باید بگوییم، نظام حمایتی مناسبی در این زمینه وجود نداشته است و نیاز به برنامه ریزی برای تدوین یك نظام حمایتی داریم.

ایران پاك: در زمینة سرمایه اجتماعی در چه وضعیتی قرار داریم؟

موسوی چلك: در این زمینه نیز گرچه تحقیق جامعی صورت نگرفته است، ولی به نظر می رسد وضع چندان مطلوبی

حسن موسوی چلک

حسن موسوی چلک

نداریم. یكی از شاخص های پایین بودن سرمایة اجتماعی، بروز آسیب های اجتماعی است. بنابراین، می توانیم از روی میزان آسیب های اجتماعی به شاخص سرمایه اجتماعی برسیم.

ایران پاك: شما از آسیب های اجتماعی صحبت م یكنید، جایگاه اعتیاد در میان آسی بهای اجتماعی چیست؟

موسوی چلك: حدود 30 مؤلفه در مسائل اجتماعی داریم كه یكی از مهم ترین آن ها اعتیاد است. برای پرداختن به موضوع اعتیاد، باید سایر مؤلفه های اجتماعی را نیز در نظر بگیریم و نمی توانیم اعتیاد را به تنهایی مورد بررسی قرار بدهیم.

اكنون اعتیاد در بین زنان یك مسئله اجتماعی مهم است كه متأسفانه آمار نشان م یدهد در حال افزایش است. نوع مواد مصرفی نیز به سمت مواد خطرناك رفته است. سایر آمارها نیز مطلوب نیست.

ما به این نتیجه رسیده ایم كه برای كنترل اعتیاد در كشور، باید به مسائل اجتماعی به طور جامع پرداخته شود و فعالیت های جزیره ای سود چندانی نخواهد داشت. در گذشته نگاه جامعی به مسائل اجتماعی وجود نداشته است و به نظر می رسد، در برنامه ششم توسعه باید این نگاه تغییر كند و مسائل اجتماعی باید به طور جامع نگریسته شود.

ایران پاك: آیا فكر می كنید با این را هحل می شود آسیب های اجتماعی را كنترل كرد؟
موسو یچلك: نگاه جامع به مسائل اجتماعی موضوع مهمی است، ولی كارهای دیگری نیز باید صورت بگیرد.

توجه به رابطة مسائل اجتماعی با سایر مسائل یكی از موضوع هایی است كه باید در برنامه ششم توسعه به آن پرداخته شود. بدین معنا كه سایر برنامه ها باید پیوست اجتماعی و فرهنگی داشته باشند.

در واقع، باید یكی از اولویت های برنامه ششم، تدوین پیوست اجتماعی برای طرح ها به ویژه طرح های اقتصادی باشد. زیرا زمانی می توانیم از یك جامعه با امنیت اجتماعی بالا سخن بگوییم كه شاخص های اجتماعی در آن جامعه بالا باشد.

مقام معظم رهبری (مدظله) نیز، در حكم جدیدی كه برای ریاست قوه قضاییه صادر فرمودند، به چند نكته اشاره كردند كه یكی از آن ها موضوع امنیت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم است.

ایشان، در خراسان شمالی نیز دغدغه هایی را مطرح كردند كه یكی از این دغدغه ها موضوع كم شدن بهره وری بود.

تجربه ثابت كرده است كه برای افزایش بهره وری باید شاخص های اجتماعی افزایش یابد. زیرا وقتی سرمایه اجتماعی، رضایت اجتماعی، عدالت اجتماعی، مشاركت اجتماعی و سایر شاخص های اجتماعی بالایی دارد، بهره وری اقتصادی نیز بالاست.

ایران پاك: به طور مشخص، چه سیاست های دیگری را برای بالا رفتن شاخص های اجتماعی در برنامه ششم توسعه پیشنهاد می كنید؟

موسو یچلك: انتظار ما این است كه با بهر هگیری از پنج برنامه توسعه كه اكنون اجرا شده است، و همچنین برنامه های پیش از انقلاب و سایر تجربه های جهانی، با ملاحظه های بومی، سیاست های فرهنگی جامعی در نظر گرفته شود.

این سیاست ها باید چند مشخصه داشته باشد. اول اینكه به سمت جرم انگاری و جرم زایی نباشد. دوم اینكه، سیاست ها به سوی افزایش مشاركت اجتماعی باشد. سوم اینكه، به سوی بسترسازی برای حمایت اجتماعی باشد و چهارم اینكه، همة سطوح پیشگیری در نظر گرفته شود.

ایران پاك: آیا فكر می كنید همة این خواسته ها قابلیت اجرایی شدن در برنامه ششم توسعه را دارد؟

موسو یچلك: به هرحال، وقتی به این نتیجه رسیده ایم كه حتی اگر همة مرزها را ببندیم، موادمخدر و روان گردان باز هم وجود خواهد داشت و اعتیاد بنیان های اجتماعی جامعه را تهدید می كند، راه دیگری نداریم.

در دنیای امروز دسترسی به اطلاعات بسیار سریع و آسان شده است و این هم جنبه های مثبت، هم جنبه های منفی دارد. نباید موضوع را ساده ببینیم و گمان كنیم با گنجاندن یك ماده در قانون توسعه می توانیم با این معضل پیچیده مبارزه كنیم.

ایران پاك: آقای دكتر كریمی، آیا می توانیم بگوییم گسترش عدالت اجتماعی به طور مستقیم باعث كاهش آسی بهای اجتماعی میشود؟

دکتر مظفر کریمی

دکتر مظفر کریمی

دكتر كریمی: ما معتقدی م، وقتی یك فعالیت اقتصادی یا صنعتی در یك منطقه راه اندازی می شود، از منابع آن منطقه استفاده می كند و اگر عوارض سوء هم داشته باشد، همان منطقه عوارض را تحمل خواهد كرد، بنابراین، هر فعالیت اقتصادی و صنعتی، باید تسهیلاتی برای مردم منطقه ایجاد كند.

وقتی از پیوست فرهنگی صحبت می كنیم، منظورمان این موضوع است. بنابراین، نمیتوانیم بپذیریم كه در نزدیكی یك فعالیت اقتصادی كه ثروت كلانی در آن تولید میشود، مردم فقیر باشند. بر اساس قائده عدالت اجتماعی، اول اینكه، ثروت مال همه است، دوم اینكه، وقتی عوارض تولید ثروت به همه میرسد، ثروت باید بین همه تقسیم شود.

ایران پاك: موضوع را چگونه به آسیب های اجتماعی و به خصوص اعتیاد پیوند می زنید؟

دكتر كریمی: باید این پرسش را مطرح كنیم كه آیا وقتی جوانان به قصد ارتكاب به جرم سراغ موادمخدر میروند، آیا آثار جانبی سوء مصرف موادمخدر ارتكاب به جرم است؟
به نظر می رسد، وقتی افراد به سراغ موادمخدر میروند، برای انجام جرم نیست و به دنبال پوشندن مشكلات دیگری هستند و ارتكاب به جرم جزء عوارض جانبی كار آنهاست.

نكته این است كه مصرف كنندة موادمخدر دارای محرومیتی است كه نتیجة نظام سالمت و نظام فرهنگی و اجتماعی ماست. متأسفانه ادبیات بخش مهمی از جامعة ما در این زمینه سختاری است و محتوایی نیست. برای مثل، هم واره از تیراژ كتاب و تیراژ مطبوعات یا تعداد برنامه ها صحبت میشود، ولی برای ارزیابی محتوا شاخص روشنی وجود ندارد. در حالی كه اصل اختلاف در محتواست.

ایران پاك: منظورتان در اختلاف در محتوا چیست؟

دكتر كریمی: منظور این است كه برای حل مسئله اختلاف در مبنای محتوایی وجود دارد. برای مثال، اختلاف در اصلاح آسیب دیدگان اجتماعی وجود دارد كه آیا باید فرد مبتالا را به زور اصلاح كرد، یا نگاه به مسئل اجتماعی را تغییر داد؟

به نظر من، در برنامه ششم توسعه باید تكلیف این موضوع را روشن كنیم.

در فعالیت های فرهنگی فشر نتیجة معكوس دارد، زیرا موضوع با احساس هویت انسانی در ارتباط است و انسان به هویت خودش خیلی بها م یدهد. اگر انسان فكر كند كه دیگران پیش از آنكه او را قانع كنند، برایش تصمیم گیری می كنند، مقاومت و لج بازی می كنند. بخش مهمی از جرایم به دلیل میل به آن ها نیست، بلكه نتیجة لجبازی و مقاومت در برابر فشارهای بیرونی است.

برای مثال، نمی توانیم وقتی فرد در گرسنگی شدید به سر میبرد، به او بگوییم غذایی كه در اختیار دارد مسموم است و نباید از آن مصرف كند، زیرا گرسنگی آنقدر زیاد است كه فرد به مسئل بعدی فكر نمی كند. در مسائل اجتماعی نیز چنین شرایطی حاكم است.

اگر برنامه نویسی این فرض را بپذیریم، آن وقت می توانیم تعیین كنیم چه دستگاه هایی كارشان را به درستی انجام نداده اند و چه كارهایی باید انجام بدهیم.

موسوی چلك: آخرین پژوهشی كه در سال 1390 در ستاد انجام شده چهار عامل به عنوان عوامل اصلی گرایش به موادمخدر تشخیص داده شد. این چهار عامل عبارت اند از: لذت، تفریح، كنجكاوی و فرار از مشكلات اجتماعی. این بدان معناست كه بخشی از جامعه حاضر است سالمتی خود را برای تفریح زودگذر به خطر بیندازد.

دكتر كریمی: رفتارهای انسان همواره منطقی نیست. برای مثال، در جامعه ما شادی آنقدر كم است كه حتی در تعریف آن دچار اشتباه هستیم. تفریح و شادی لازم و ملزوم یكدیگرند و در برنامه ریزی ها باید این ها را در نظر بگیریم.

برای جمع بندی این بحث باید بگویم، اگر دیدگاه ها نسبت به مسائل اجتماعی را تغییر بدهیم، همة بخش های برنامه توسعه ششم به درستی نوشته و اجرا خواهد شد و لازم نیست یك بند را برای اصلاح مسئل اجتماعی اضافه كنیم.

من در مدلی كه به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارائه داده ام این موضوع را روشن كرده ام كه اگر آسیب های اجتماعی وجود دارد، نتیجه كاركرد غلط سایر حوزه ها مانند حوزه اقتصاد، فرهنگ و... است.

در واقع، آسیب های اجتماعی سرریز عملكرد غلط سایر حوز ه هاست.

ایران پاك: چه راه حلی پیشنهاد میدهید؟

دكتر كریمی: راه حل این است كه هر بخش هزینة خودش را بپردازد.

بدین صورت كه، وقتی یك فعالیت اقتصادی را تعریف م  یكنیم، باید موظف باشد سلامت اجتماعی منطقه خودش را تأمین كند و علاوه بر اینكه آسیب زا نباشد، بلكه سطح رفاه اجتماعی منطقه را افزایش بدهد.

موسو یچلك: بحثی در دنیا تحت عنوان منشور مسئولیت اجتماعی شركت ها وجود دارد. در این منشور تعریف شده است كه بخشی از سود و درآمد باید برای افزایش رفاه اجتماعی كاركنان و سیر مردم اختصاص داده شود.

دكتر كریمی: البته باید این مسئله را در نظر داشته باشیم كه در این زمینه مقاومت هایی وجود دارد. آن چیزی كه می تواند این مقاومت ها را بشكند، تعریف عدالت اجتماعی به عنوان فصل الخطاب است.

ایران پاك: آقای دكتر جوادی، آیا می توان به طور دستوری مسئله را جا انداخت؟ آیا نباید ابتدا مسائل را به باور اجتماعی تبدیل كنیم؟

دكتر جوادی: من فكر می كنم باور وجود دارد، ولی به دلیل برنامه ریزی های نادرست، هزینه های دیگری

دکتر سید محمد حسین جوادی

دکتر سید محمد حسین جوادی

تراشیده میشود و مسئولان بنگاه های اقتصادی به این نتیجه می رسند كه برای فعالیت های فرهنگی و اجتماعی بودجه وجود ندارد.

متأسفانه ما در برخورد با پدیده های اجتماعی بیشتر رویداد محور عمل می كنیم. یعنی منتظر می مانیم كه پدیده های اجتماعی در قالب پیامدهای آسیب رسان بروز پیدا كنند، بعد به فكر چاره می افتیم.

این نگاه فقط دربارة اعتیاد نیست. دربارة موضوع بلایای طبیعی یا تصادف های رانندگی نیز این نگاه حاكم است و بار سنگینی به دوش دولت و سیاست گذاران افتاده است.

ایران پاك: آیا میزان هزینه كرد را ناكافی میدانید؟

دكتر جوادی: واقعیت این است كه هزینه ها نیز صرف میشوند، ولی به جا صرف نمی شوند. برای مثال، درخصوص یك فرد معتاد، هزینه های زیادی برای درمان صرف میشود، ولی یك جایی فرد رها میشود و هزینه ها نتیجه نمیدهد. در حالی كه هزینه باید تا مرحله ای صرف شود كه به نتیجه برسد.

این نوع رفتار در سایر حوزه های اجتماعی نیز صدق می كند. در برنامة پنجم توسعه یك بخش تحت عنوان حمایت های اجتماعی وجود دارد، ولی ما همواره از آسیب های اجتماعی صدمه می بینیم و كار مؤثری برای پیشگیریاز آسیب های اجتماعی صورت نمیگیرد.

وقتی از سیاست رویداد محوری صحبت می كنیم منظورمان همین است. یعنی هزینه صرف میشود و گاهی چند برابر هم صرف میشود، ولی به موقع و به جا صرف نمیشود.

به نظر من، قانون جدید مجازات اسلامی، رویكرد نوینی به مسائل اجتماعی دارد. در این قانون به واژة «مددكاری اجتماعی » شش بار اشاره شده است.

اگر مددكاری اجتماعی را ستون فقرات سیاست های رفاه بدانیم، می بینیم كه توجه به این موضوع می تواند یك نگاه نوین پیشگیرانه باشد.

من فكر م یكنم، اگر در قانون ششم توسعه نیز، هم وزن قانون مجازات اسلامی به مسائل اجتماعی توجه شود، گام بلندی در پیشگیری از آسیب های اجتماعی برداشته خواهد شد.

ایران پاك: نقش مردم را در این برنامه ریزی ها چگونه ارزیابی می كنید؟

دكتر جوادی: واقعیت این است كه تاكنون از ظرفیت نهادهای جامعه استفاده كافی نشده است. برای مثال، حدود هفتاد هزار مسجد در سراسر كشور وجود دارد. پرسش این است كه آیا از این ظرفیت برای سامان دادند به مسائل استفاده شده است؟

به نظر می رسد، از سایر نهادها و ظرفیت های اجتماعی و مردمی نیز در این زمینه استفاده كافی نشده است. به اعتقاد من، اگر از ظرفیت نهادهای اجتماعی كه به طور مستقیم با مردم در ارتباط هستند یا توسط مردم اداره م یشوند، استفاده شود، بخش مهمی از مسائل اجتماعی سامان خواهد یافت.

اما باید این نكته را در نظر داشته باشیم كه ابتدا باید نهادهای دولتی فعالیت خود را به سمت اجتماعی شدن پیش ببرند، آن وقت از نهادهای خصوصی انتظار داشته باشیم در این زمینه سرمایه گذاری كنند.