قوانین مربوط به مشكل زنان سرپرست خانوار - 1-7) قانونگذاری - از جمله مصوبه‌های مجلس پیرامون تأمین زنان و كودكان بی‌سرپرست ماده واحده‌ای است كه در آن دولت مكلف است نسبت به تضمین بیمه و رفاه زنان و كودكان بی‌سرپرست موضوع چهارم اصل بیست و یكم قانون اساسی اقدام و حداكثر ظرف سه ماه لایحه آن را برای تصویب به مجلس تقدیم كند. در تبصره آمده است كه دولت باید حتی‌الامكان در لایحه جهت خودكفا نمودن، بیمه‌شدگان را مورد توجه خاص قرار دهد. این قانون در تاریخ 1/8/1362 توسط مجلس شورای اسلامی تصویب و به تایید شورای نگهبان رسیده است.

-    از دیـگر مصوبـه‌هـای مجـلس می‌تـوان به قـانون تأمیـن زنـان و كودكـان بـی‌سـرپـرسـت مصوب 24/8/1371 اشاره كرد كه زنان بیوه، زنان پیر و سالخورده، زنان و دختران بی‌سرپرست و كودكان بی‌سرپرست مشمول این قانون شده‌اند و در آن زنان و كودكان بی‌سرپرستی كه تحت پوشش قوانین حمایتی دیگری نیستند از حمایت‌های مقرر در این قانون بهره‌مند می‌شوند. حمایت‌های موضوع این قانون شامل موارد زیر می‌باشند:

-    حمایت‌های مالی و تهیه امكانات خودكفایی یا مقرری نقدی و غیرنقدی مستمر

-    حمایت‌های فرهنگی اجتماعی از جمله ارائه خدمات آموزشی (تحصیلی)، تربیتی،... كاریابی، آموزش حرفه و فن جهت اشتغال، خدمات مشاوره‌ای و مددكاری و نگهداری زنان سالمند بی‌سرپرست و كودكان بی‌سرپرست در واحدهای بهزیستی یا واگذاری سرپرستی آنان به افراد واجد شرایط.

-    آیین‌نامه اجرایی قانون تأمین زنان و كودكان بی‌سرپرست در تاریخ 11/5/1374 به تصویب رسید كه مشتمل بر 14 ماده می‌باشد. طبق ماده1، محور و اساس حمایت‌ها و اقدامات اجرایی موضوع این آیین‌نامه ایجاد امنیت اجتماعی و اقتصادی و فراهم كردن زمینه‌ها و موجبات عادی‌سازی زندگی زنان و كودكان بی‌سرپرست می‌باشد. در ماده2، بر شناسایی كودكان بی‌سرپرست از طریق هماهنگی با نیروی انتظامی و معرفی آنان به سازمان بهزیستی طی مراحل قانونی و از طریق مراجع قضایی تاكید شده است.

-    از دیگر مصوبه‌های مجلس، اصلاح ماده 9 قانون نظام هماهنگ پرداخت كاركنان دولت می‌باشد كه در تاریخ 15/7/75 به تصویب رسید. همچنین اصلاح ماده 9 قانون نظام هماهنگ پرداخت كاركنان دولت مصوب 22/1/80 به این نكته اشاره دارد كه مستخدمان زن شاغل و بازنشسته مشمول این قانون كه متكفل فرزندان خود می‌باشند.

 در ماده 3، مشمولانی كه پس از دریافت كمك‌های بهزیستی  به تشخیص مددكاران توانایی لازم جهت كسب درآمد و گذران زندگی عادی را به دست آورده‌اند از شمول اقدامات حمایتی خارج می‌شوند.
در ماده4، به اقدامات حمایتی از زنان و كودكان بی‌سرپرست اشاره شده است كه شامل:

-    خدمات آموزشی و تربیتی
-    خدمات كاریابی و اشتغال
-    مددكاری، مشاوره و راهنمایی

در ماده 5، به پرداخت‌های غیرمستمر جهت فراهم آوردن امكانات رفاهی، اشتغال، ازدواج و... اشاره شده است.

در ماده 6 میزان و مدت پرداخت‌های مستمر تعیین شده است كه در آن خانواده‌های دو نفر حداكثر 30 درصد حداقل مستمری ماهانه مشمولان قانون استخدام كشوری در هر سال، خانواده‌های سه نفره حداكثر 35درصد، خانواده‌های چهارنفره حداكثر 40درصد و خانواده‌های 5 نفره و بیشتر حداكثر 50درصد دریافت كنند.

در ماده 7، به میزان پرداخت مستمری مشمولان سازمان بهزیستی و كمیته امداد امام خمینی (ره) به صورت یكسان و هماهنگ اشاره شده است.

مطابق ماده9، افراد و خانواده‌هایی كه توانایی لازم جهت زندگی متعارف را پیدا كرده‌اند، مجاز به استفاده از حمایت‌های اقتصادی  و دریافت مستمری نیستند.

-    مجلس شورای اسلامی در تاریخ 24/3/1377 قانون تشویق احداث و عرضه واحدهای مسكونی استیجاری را به تصویب رساند كه در آن شرایط متقاضیان اجاره یا اجاره به شرط تملیك با حفظ اولویت برای متقاضیان جوان متأهل و افراد كم درآمد و زنان سرپرست خانوار لحاظ شده است.

-    در قانون بودجه سال 1381 كل كشور مصوب 22/10/1380 مجلس شورای اسلامی نیز مبلغ چهار هزارو پانصد میلیارد ریال اعتبار برای اعطای تسهیلات بانكی به طرح‌های سرمایه‌گذاری اشتغال‌زای بخش‌های تولیدی، خدماتی، بخش‌های خصوصی و تعاونی و خود اشتغالی با اولویت زنان سرپرست خانوار اختصاص یافته است.

-    در ماده 96 قانون برنامه چهارم توسعه، مصوب 11/6/1383 مجلس شورای اسلامی نیز تأمین بیمه خاص (در قالب فعالیت‌های حمایتی) برای حمایت از زنان سرپرست خانوار و افراد بی‌سرپرست با اولویت‌ كودكان بی‌سرپرست در نظر گرفته شده است.

همچنین تهیه و تدوین طرح جامع توانمند سازی زنان خودسرپرست خانوار با همكاری سایر سازمان‌ها و نهادهای ذی‌ربط و تشكل های غیردولتی و تصویب آن در هیات وزیران در شش ماهه نخست سال اول برنامه لحاظ شده است.

2-7) اجرایی

در كشور ما اقدامات ملی محدودی در زمینه فعالیت زنان انجام شده است. از مهمترین اقدامات انجام شده در خصوص فقرزدایی زنان در سال‌های اخیر می‌توان به فعالیت ارگان‌هایی مانند كمیته امداد امام خمینی (ره) بهزیستی و وزارت كار و امور اجتماعی اشاره كرد كه بر موضوعاتی از قبیل كارآفرینی و مهارت‌آموزی زنان سرپرست خانوار تاكید می‌كند كه البته این طرح‌ها سنتی بوده، پاسخگوی نیازهای زنان سرپرست خانوار نمی‌باشند. نهادهای حمایتی داخل كشور لازم است با قشر آسیب‌پذیر جامعه تعامل برقرار كرده، برنامه‌های خود را مطابق با خواسته‌ها و علایق قشر آسیب‌پذیر تهیه و تدوین كنند.

تاكنون بیش از 400 هزار طرح خودكفایی توسط كمیته امداد امام خمینی (ره) اجرا شده كه 73درصد این طرح‌ها در روستاها و شهرهای كوچك و 27درصد دیگر در سایر نقاط اجرا شده و از این تعداد طرح 3/23 درصد را زنان سرپرست خانوار اجرا می‌كنند. سالانه بین 12 تا 15 هزار خانواده با اجرای این طرح‌های خودكفایی به استقلال مالی رسیده، از پوشش این نهاد خارج می‌شوند.

در پایان سال 1382 حدود 2/2 میلیون خانوار (16 درصد خانوارهای كشور) تحت پوشش مستمر و سازمان یافته خدمات حمایتی كمیته امداد امام خمینی (ره) و سازمان بهزیستی كشور، بنیاد شهید و بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی قرار داشته‌اند و علاوه بر آنها، حداقل 8/2 میلیون نفر به صـورت موردی یا مقطعی از خدمات و حمایت‌های اجتماعی مقرر استفاده نموده‌اند. بیش از 66درصد از خانواده‌ها، تحت پوشش مستمر خدمات اجتماعی و بیش از 68درصد از خانواده‌ها و افراد، از خدمات موردی مذكور در شمول اقدامات كمیته امداد امام خمینی (ره) بهره‌مند شده‌اند. تأمین معاش در قالب پرداخت‌های نقدی مستمر و كمك‌های جنسی، تأمین خدمات بهداشتی و درمانی در چارچوب برنامه بیمه درمان اقشار نیازمند و منطبق با مقررات قانون بیمه همگانی خدمات درمانی كشور، تأمین و بهسازی و ایمن‌سازی مسكن، تأمین زمینه، شرایط و فرصت اشتغال و خودكفایی اقتصادی، تأمین موجبات و وسایل آموزش و تحصیل در سطوح مختلف آموزش عمومی و تحصیلات دانشگاهی، تأمین موجبات و امكانات ازدواج و تشكیل خانواده، تأمین موجبات و كمك به آزادی و رهایی زندانیان معسر واجد صلاحیت و شرایط، زمینه‌های اصلی خدمات معمول در نهاد كمیته امام خمینی (ره) است كه زنان و كودكان بی‌سرپرست و بدسرپرست، سالمندان روستایی بالای 60سال و افراد و خانواده‌های فقیر و كم‌درآمد روستایی و شهری، موضوع و محور اساسی حمایت‌ها و جامعه هدف می‌باشند.

از جمله اقدامات بهزیستی اجرای طرح توانمندسازی زنان سرپرست خانوار با افزایش توانایی‌های فردی و جمعی زنان از طریق فراهم كردن ضوابط و امكانات لازم به منظور بهبود دسترسی زنان به فرصت‌های اقتصادی، اجتماعی، منابع فرهنگی و بازار اشتغال ‌می‌باشد. خدمات مورد نظر دراین طرح شامل پرداخت مستمری و كمك هزینه جهت وام مسكن و اشتغال، اجرا و تقویت برنامه‌های كاریابی، تقویت خدمات بیمه‌ای، خدمات مشاوره‌ و مددكاری، آموزش مهارت‌های زندگی، ارتقای آگاهی‌های عمومی، اصلاح باورهای نادرست در مورد زنان سرپرست خانوار بوده است. (سایت مجمع تشخیص مصلحت نظام، 24/10/85)

---

منابع     قرآن كریم
    الیاس پور، مریم: «بررسی سیاست‌های اجتماعی ـ حقوقی پیرامون حقوق زنان مطلقه سرپرست خانوار»، پایان‌نامه مقطع كارشناسی رشته خدمات اجتماعی، استاد راهنما تقی‌دوست قرین، 1381.
    باقری، عطاران: «كودكان محروم از پدر»، تهران، انتشارات تربیت، 1372.
    بهنام، جمشید: «ساختارهای خانواده و خویشاوندی در ایران»، تهران، انتشارات خوارزمی، 1350.
    الحداد، كفاح: «زنان سرپرست»، مجله الطاهره، مؤسسه الفكر الاسلامی، شماره 145، 3003.
    خسروی، زهره: «بررسی آسیب‌‌های روانی ـ اجتماعی زنان سرپرست خانوار»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا(س)، ش39، 1380.
    خسروی، زهره: «بررسی مشكلات عاطفی، روانی و اجتماعی زنان سرپرست خانواده»، مركز امور مشاركت زنان نهاد ریاست جمهوری، 1378.
    داوودی، سعید: «زنان و 3 پرسش اساسی»،  تهران، نشر نسل جوان، 1382.
    شادی‌طلب، ژاله: «فقر زنان سرپرست خانوار»، پژوهش زنان، مركز مطالعات و تحقیقات زنان، دانشگاه تهران، بهار 1383.
    شادی‌طلب، ژاله؛ امیری، سودابه: «زنان و مسائل جنسیتی در برنامه‌ چهارم توسعه»، پروژة مشترك سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و مركز مطالعات و تحقیقات زنان دانشگاه تهران، 1381.
    صادقی، حسین: «بررسی مسایل اقتصادی زنان سرپرست خانوار»، مركز امور مشاركت زنان نهاد ریاست جمهوری، 1375.
    طباطبایی، محمدحسین: «تفسیرالمیزان»، سیدمحمدباقر موسوی همدانی، ج اوّل و دوّم، مطبوعاتی دارالعلم، قم، 1374.
    عباس‌زاده، افسانه: «بررسی سیاست‌های اجتماعی ـ حقوقی پیرامون حقوق زنان بیوه سرپرست خانوار»، پایان نامه مقطع كارشناسی رشته خدمات اجتماعی، استاد راهنما تقی دوست قرین، 1379.
    عباسپور، زهرا: «وضعیت روانی‌ـ اجتماعی همسران شهیدانی كه ازدواج مجدد كرده‌اند»، پایان‌نامه مقطع  كارشناسی‌ارشد، دانشگاه شاهد، 1370.
    غفاری، مریم: «چند نقشه بودن زنان سرپرست خانوار، فرصت‌ها و چالش‌ها»، فصلنامة پژوهش زنان، ش 5، بهار 1382.
    فروزان، ستاره؛ بیگلریان، اكبر: «زنان سرپرست خانوار، فرصت‌ها و چالش‌ها»، فصلنامه پژوهش زنان، ش 5، بهار 1382.
    كلینی، محمدبن‌یعقوب: «اصول كافی» ترجمه سید جواد مصطفوی، تهران نشر فرهنگ اهل بیت (ع)، بی‌تا.
    مجلس، محمد باقر: «بحارالانوار»، ج103و 104، بیروت: موسسه الوفاء، 1983م.
    محمدی، زهرا: «زنان سرپرست خانوار»، انتشارات روابط عمومی شورای فرهنگی ـ اجتماعی زنان،1385.
    مدنی، سعید: «طرح توانمندسازی زنان سرپرست خانوار»، دفتر بررسی‌های اقتصادی ـ فرهنگی، مركز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شهریور1381.